“Wij willen onszelf zijn en blijven”. En ik zou daar aan toe willen voegen: wij willen steeds beter onszelf worden, en het onszelf willen voorbehouden: “Werde der du bist”.
De woorden zijn van Marie Kamphuis (geb. 1907). Zij geldt als dé grondlegster van het professionele maatschappelijk werk in naoorlogs Nederland. Leonie le Sage citeert haar woorden in haar openbare les Professionele identiteit van de sociaal werker van 27 januari 2022 in het Kenniscentrum Talentontwikkeling van de Hogeschool van Rotterdam. Le Sage is daar in 2020 benoemd tot lector Professionele identiteit.

Le Sage:
“December 2020 ben ik begonnen als lector Professionele identiteit van de sociaal werker. In verband met de coronamaatregelen startte ik vanuit mijn huiskamer. Ik postte een LinkedIn-bericht over mijn nieuwe baan en was verrast, en een beetje overdonderd, dat ik een massa reacties kreeg op dit bericht. Die kwamen van veelal bekenden, maar ook veel onbekenden, soms met de boodschap dat het zo goed was dat ik lector was geworden (dat kwam van bekenden), maar veelal dat het zo goed was dat dit lectoraat er was gekomen. Er was veel waardering voor het gegeven dat sociaal werk als beroepsgroep ‘een eigen lectoraat’ kreeg. Het werd belangrijk en nodig gevonden: die professionele identiteit moest verstevigd worden en beter onder de aandacht worden gebracht, was de teneur van veel reacties.

Een belangrijk beroep

Sociaal werk is een belangrijk beroep, een mooi beroep ook, met een rijke bestaansgeschiedenis. Desondanks lijkt er weinig waardering te zijn voor het werk dat sociaal werkers verrichten. Berichten in de media gaan vaak over
zaken die fout zijn gegaan, waarbij sociaal werkers nalatig zijn geweest of waar de coördinatie van ondersteuning en zorg te wensen overliet. In de periode van verregaande lockdowns kreeg sociaal werk het predicaat ‘essentieel beroep’.
De sociaal werkers stonden op straat, thuis en in instellingen, frontaal of digitaal altijd klaar voor de mensen in kwetsbare omstandigheden. Toch waren zij weinig zichtbaar in het debat over de sociale crisis die zich voltrok in het leven van die mensen.

Een sterke profilering ontbreekt niet alleen waar het gaat om het zichtbaar maken van de waarde van sociaal werk, maar ook waar het gaat om het zichtbaar maken van kwetsbaarheid in de samenleving. De sociaal werker moet zich laten horen in die samenleving waar maatschappelijke tegenstellingen soms groot lijken; waar een niet te billijken ongelijkwaardigheid heerst in kansen op een succesvol leven, opleiding, goede gezondheid, werk en welbevinden; waar sprake is van politieke polarisatie en het vertrouwen in politieke en publieke instituties afneemt; waar discriminatie van groeperingen op basis van huidskleur, geloof en seksuele voorkeur plaatsvindt, waar een kinderopvangtoeslagaffaire mensen ingrijpend en langdurig raakt in hun bestaanszekerheid en in sommige gevallen hun kinderen afneemt.

De generalistische, integrale en verbindende aanpak van de sociaal werker

Een sterkere profilering is ook wenselijk om van betekenis te zijn bij maatschappelijke vraagstukken over bijvoorbeeld armoede, gezonde leefstijl, gezonde en duurzame woon- en leefomgeving, onderwijsachterstanden en (zorg)technologie. Duidelijk is dat interprofessionele samenwerking nodig is om vooruitgang te kunnen boeken op deze complexe vraagstukken. Juist de generalistische, integrale en verbindende aanpak van de sociaal werker kan die interprofessionele samenwerking versterken. Echter, dan moet de sociaal werker hierin wel her- en erkend worden door andere professies, in die samenwerking worden sociaal werkers nu niet altijd gevonden.

De mensen die ik sprak afgelopen jaar, geloven net als ik dat sociaal werk een rol van betekenis kan spelen in het tegengaan van kansenongelijkheid, maatschappelijke tegenstellingen en polarisatie; bij het ontwikkelen van een inclusieve, sociale infrastructuur in de samenleving; bij het bijeenbrengen en verbinden van groepen mensen; bij het samenbrengen van en samenwerken met verschillende expertises om oplossingen te vinden voor weerbarstige, maatschappelijke vraagstukken. We delen de verwachting dat het versterken van de professionele identiteit van de sociaal werker hieraan bij kan dragen. Echter, wat professionele identiteit is, wat die term inhoudt wanneer het sociaal werk betreft en welke aspecten van sociaal werk versterking behoeven, zijn vragen die aandacht behoeven – gegeven de brede reikwijdte van de term ‘professionele identiteit’.

Waarom belangrijk?

In deze openbare les geef ik eerst een beschrijving van professionele identiteit: wat wordt onder dit begrip verstaan, wat zijn voorwaarden om van een professionele identiteit te spreken en waarom is het hebben van een professionele identiteit belangrijk? Daarna zal ik ingaan op de professionele identiteit van de sociaal werker: welke kenmerken of kwaliteiten zijn eigen aan deze professie, waaruit een identiteit beschreven kan worden? Ik zal stilstaan bij enkele ontwikkelingen binnen het sociale domein en het vakgebied sociaal werk, die vragen opleveren wat betreft de identiteit van de sociaal werker. Ik zal betogen dat kennisaspecten en normatieve aspecten van professionele identiteit nader onderzoek en ontwikkeling behoeven, om de professionele identiteit van sociaal werkers te kunnen versterken”.

Lees de hele openbare les van Leonie le Sage: De professionele identiteit van de sociaal werker, Hogeschool Rotterdam Uitgeverij, januari 2022: https://beroepseer.nl

Het lectoraat Professionele identiteit van de sociaal werker onderzoekt hoe de beroepsidentiteit van de sociaal werker versterkt kan worden, in het bijzonder in het licht van interprofessionele samenwerking op het gebied van zorg en technologie. Zie: www.hogeschoolrotterdam.nl