In een vrije staat dient iedereen die in het bezit kan worden geacht van een vrije wil, zichzelf te besturen. De wetgevende macht zou dan ook bij het volk in zijn geheel moeten berusten. Maar aangezien zoiets in de grote staten een onmogelijkheid is en ook in kleine staten op veel bezwaren stuit, dient het volk vertegenwoordigers aan te stellen die alles moeten doen wat het volk zelf niet kan.
Op 16 juni 2021 werd de nieuwste essaybundel van het Montesquieu Instituut Lijdelijk toezien? Onafhankelijk toezicht in de democratische rechtsstaat gelanceerd in Perscentrum Nieuwspoort in Den Haag. De bundel bevat essays van vijf wetenschappers, een voorwoord van Jan Schinkelshoek en een slotbeschouwing van de redacteuren. De bundel gaat in op verschillende soorten toezichthouders met de bijbehorende bevoegdheden en bevat beschouwingen op onafhankelijk publiek toezicht van zowel (rijks)inspecties als markttoezichthouders.

6 x blij

Bij het in ontvangst nemen van het eerste exemplaar zei voorzitter Jan van den Bos van de Inspectieraad wel zes redenen te hebben om blij te zijn met de bundel. Zo benadrukt het boek dat goed toezicht om veel meer gaat dan om de positie ervan; wordt in de bundel erkend dat de opgave van toezicht een grote is; en weerspiegelt de diversiteit van de essays het feit dat de wereld van toezicht niet zwart-wit is en er dus ook geen zwart-wit oplossingen zijn.

Debat

Vervolgens gingen twee wetenschappers en twee inspecteurs-generaal met elkaar in debat onder leiding van moderator Jan Schinkelshoek: Caelesta Braun, hoogleraar Bestuurskunde en tevens redacteur van de bundel; Henk Den Uijl, onderzoeker bij de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur (NSOB); Henk Korvinus van de Inspectie Justitie en Veiligheid en Theodor Kockelkoren van Staatstoezicht op de Mijnen.

Niet té onafhankelijk

Den Uijl stelde dat inspecties naast nalevingstoezicht een bredere rol hebben, zij dienen de vrijheden van burgers en andere publieke belangen te beschermen. Dat vraagt om onafhankelijkheid in de zin van distantie ten opzichte van zowel de samenleving als de politiek. Maar hij moet ook weer niet té onafhankelijk zijn omdat dan het risico kan ontstaan dat de toezichthouder inhoudelijke opvattingen gaat kweken over beleid en toezicht politiek gaat opereren.

Te veel losse initiatieven

Braun plaatste kanttekeningen bij de huidige trend om allerlei initiatieven te nemen om de samenwerking met maatschappelijke organisaties en burgers vorm te geven om daarmee tot responsiever en effectiever toezicht te komen en het publieke belang te waarborgen. Ze vindt die initiatieven mooi, maar vaak nog te willekeurig en te veel los staan van het besluitvormingsproces binnen de inspecties om echt het gewenste effect te hebben.

Bewaker van het publieke belang

Kockelkoren ging in zijn bijdrage in op het publieke belang en dan vooral het belang van burgers. Handhaving is wat hem betreft een middel om dat publieke belang te borgen. En als toezichthouders zien dat regels averechts uitwerken, dan moeten die dat helder en krachtig laten weten aan de minister en Tweede Kamer.

Plussen en minnen

Korvinus had in de bundel graag nog wat meer expliciete aandacht gezien voor de kwaliteit van toezicht en de verantwoording daarover. Ook miste hij een doorwrochte vergelijking van de plussen en minnen van de twee vormen van governance die genoemd worden: inspecties als Zelfstandig Bestuursorgaan of inspecties als onderdeel van het ministerie. Braun gaf aan dat dit onderwerp kan zijn van vervolgonderzoek.

Vragen van kijkers

De lancering was voor publiek te volgen via een livestream. Kijkers stelden via de chat behoorlijk wat vragen. Wat is de invloed van internationalisering op toezicht? Wie bewaakt de bewakers van het publieke belang? Streng straffen of juist inzetten op preventie? Waarom zouden rijksinspecties onderdeel van het ministerie moeten zijn terwijl dit voor de markttoezichthouders niet geldt? Benieuwd naar de antwoorden? Zie hieronder het videoverslag:

Lijdelijk toezien? is verschenen bij Boom Uitgevers Den Haag: https://www.boomdenhaag.nl/webshop/lijdelijk-toezien

Lancering essaybundel ‘Lijdelijk toezien’? van Montesquieu Instituut, Rijksinspecties, 17 juni 2012: www.rijksinspecties.nl

Inhoudsopgave van de bundel alsmede meer info is te vinden op site van Montesquieu Instituut: www.montesquieu-instituut.nl/id/vljafqhwfvy8/bundel_18_lijdelijk_toezien#p1