Op maandag 27 juni 2011 bereikte rond half drie in de nacht de Mars der Beschaving de stad Den Haag. Ongeveer duizend kunstenaars en sympathisanten waren vertrokken uit Rotterdam en beëindigden de laatste etappe van de mars die van start was gegaan op Terschelling tijdens het Oerolfestival op 24 juni. Nadat de deelnemers op het Haagse Spuiplein waren aangekomen, kregen zij adressen waar ze de rest van de nacht konden doorbrengen. Men sliep bijvoorbeeld op het podium van het Lucent Danstheater.
Deze afsluiting van de Mars der Beschaving vond plaats aan de vooravond van de grote manifestatie op het Haagse Malieveld tegen de kabinetsplannen om fors te bezuinigen op kunst en cultuur. Op 27 juni zou over de cultuurplannen van staatssecretaris Halbe Zijlstra in de Tweede Kamer worden gedebatteerd.

Met de Mars der Beschaving stemden niet alle kunstenaars in. Er waren er die met hoongelach hun demonstrerende collega´s van allerlei negatieve eigenschappen betichtten, waaronder luiheid en gemakzucht. Ze zouden verwende kinderen zijn die “mama kwalijk namen dat ze geen centjes meer kregen”. In die tijd kwam ook de term aan het subsidie-infuus liggen in de mode. Nee, de bezuinigingsdrift van Halbe Zijlstra was juist een kans voor de culturele sector die nu kon laten zien waar ze voor stond. Men moest aan de slag gaan om zichzelf financieel te bedruipen en op zoek naar andere, marktconforme, manieren van financiering.
Wat iedereen intussen vergeten was, was een antwoord geven op de hamvraag: door wie waren die kunstenaars al die tijd gesubsidieerd? Antwoord: door de Nederlandse burger die belasting betaalt. Dus niet door kabinetsleden, een staatssecretaris of een burgemeester. Toch leek het er in 2011 op alsof Halbe Zijlstra persoonlijk van zijn eigen staatsgeld die vele kunstenaars moest subsidiëren. Wat was hij verontwaardigd over het subsidiestelsel! Daar wou hij nu eindelijk eens van af.

Zes jaar later

We zijn inmiddels zes jaar verder. In De Volkskrant van 5 september 2017 staat een artikel van Toine Heijmans die gesprekken heeft gevoerd met musici. Hoe staan zij er thans voor? Kunnen zij zichzelf bedruipen? Stromen de opdrachten binnen vanwege de succesvolle wervingsacties van hun sector?
Heijmans begint zijn verhaal met een excuus van de musici. Het interview met hen mag vooral niet uitmonden in een klaagverhaal vinden ze. Klagen mag niet meer, dat doen alleen losers in een moderne maatschappij. Nu is de definitie van klagen niet anders dan je ontevredenheid, pijn of verdriet uiten en dat is uiteraard een legitieme bezigheid. Luister naar de musici die vertellen hoe ze ervoor staan. Het blijkt ronduit een onthutsend verhaal.

Heijmans: “Met een violist, een trompettist, een klarinettist, een contrabassist en een trombonist verschans ik me in de luwte van een café. Ze zijn kunstenaars op hoog niveau, maar ook personeel in dienst van hun orkest. Mensen met een arbeidsovereenkomst. Sinds Halbe Zijlstra hard begon te snijden in de kunst – de kunst moet marktconform zijn, dat kunnen de Toppers ook – betalen zij de tol. Twintig miljoen subsidie ging eraf bij de tien (ooit twintig) Nederlandse symfonieorkesten, en sindsdien werkt in dit gezelschap niemand meer fulltime.

Twintig miljoen: twee kilometer snelweg.

Vier jaar later zijn orkesten ingekrompen, ‘op deeltijd gezet’, businessplannen geworden, al dan niet wanhopig bezig met bewijzen dat ze mogen bestaan. Dit land geeft niet meer om z’n klassieke musici, zeg ik. Zij zeggen: ‘Maak het alsjeblieft geen klaagverhaal’.

De violist, de trompettist, de klarinettist, de contrabassist en de trombonist willen niets liever dan musicus zijn; sinds hun kinderjaren studeren ze elke dag. Daarom vertellen ze wat angstvallig (en ook omdat ze werknemers zijn, afhankelijk van een werkgever). Hen zie je niet snel demonstreren. Daar kwam Halbe goed mee weg.

Maar nu zijn ze de schroom voorbij. Een orkest is een façade, zeggen ze: alles moet mooi en goed zijn, ‘niemand ziet het bloed en zweet’.”

De violist is van haar fulltimebaan naar een deeltijdbaan gegaan en verdient nu netto 1.300 euro, inclusief onregelmatigheidstoeslag en koffiegeld. Ze moet zes dagen per week oproepbaar zijn. Er is geld gestoken in marketing, overhead, transitiekosten, adviescommissies, zegt ze, maar niet in de musici. ‘De bezuinigingen hebben het fundament onder het orkest weggeslagen.’

De klarinettist heeft een baan erbij als juridisch adviseur. Dat is financieel gezien noodzakelijk.

Halbe Zijlstra zal dat toppie vinden: De klarinettist zorgt voor zichzelf: ‘Maar het is wel triest. Ik hou dit nooit vol.’

Klaaglied van Kunst en Cultuur

Wordt het niet langzamerhand tijd voor de aanhef van een Klaaglied van Kunst en Cultuur? Heijmans stelt voor in zijn artikel meer lawaai te gaan maken. Ja, laten we dat doen. Misschien luistert een nieuw kabinet. Per slot van rekening willen we in Nederland toch niet terechtkomen in een monocultuur waarin verscheidenheid en variëteit verdwenen zijn en waar burgers met honderdduizenden tegelijk op een zondagmiddag allemaal naar hetzelfde evenement trekken?

Lees het hele verhaal van Toine Heijmans Bezuinigingen in de kunst – musici moeten hun klaagverhaal laten horen, waarin ook staat dat de musici steeds vaker een uurtje voor of na de repetitie pakken om samen nog wat te werken in hun eigen tijd. Onbetaald: www.volkskrant.nl

U P D A T E

Bespreking Opslaan en vernietigen; muziekarchieven bedreigd, Vakblad voor informatieprofessionals, door Ria Warmerdam, 8 november 2017: https://informatieprofessional.nl

Demonstranten op de slotmanifestatie van de ‘Mars der Beschaving’ op het Malieveld in Den Haag op 27 juni 2011