Pieters Corner is een online variant van Speakers’ Corner in het Londense Hyde Park. Wetenschappers uit verschillende disciplines in de Faculteit der Sociale Wetenschappen reageren op de actualiteit, vanuit hun eigen ervaring, vakgebied en onderzoek binnen en buiten het Pieter de la Courtgebouw, waar de faculteit der Sociale Wetenschappen van de Universiteit van Leiden is gevestigd.

Een actueel onderwerp dat veel de aandacht trok was de gestresste samenleving (mei 2018). Stress, burn-out, depressie; het zucht door alle lagen van onze samenleving. Kinderen en studenten bezwijken onder prestatiedruk, internationale spanningen leiden tot kortzichtige acties en op persoonlijk vlak heeft stress impact op onze gezondheid en sociale omgeving. Hoe kijken sociale wetenschappers hiernaar?

Het belang van gemeenschap

Antropoloog Rosalinde Spitters: “Iedereen heeft wel eens stress. Tegenwoordig gaat een groeiend aantal mensen er echter dusdanig onder gebukt, dat het steeds vaker tot burn-outs en depressies leidt. Kortom: stress brengt onze gezondheid in gevaar. Een voor de hand liggende oplossing is ‘gewoon minder doen’; bijvoorbeeld door vaker vrij te nemen, ‘mindfulness’ technieken te beoefenen en vaker ‘nee’ te zeggen. Wanneer dit niet meer helpt en individuen de controle over hun situatie kwijtraken, zijn er doctoren, therapeuten en coaches die gespecialiseerd zijn om hen er weer bovenop te helpen.

Het dilemma van dit soort oplossingen is dat ze alleen symptomen bestrijden. Wanneer een groot deel van de maatschappij worstelt met vergelijkbare persoonlijke omstandigheden, dan overstijgt de oorzaak het niveau van het individu. De bron moet vervolgens worden gezocht in de structuren van onze samenleving zelf. Stress, burn-outs en depressies zijn ‘mainstream’ geworden en daarmee cultureel bepaald. In de huidige culturele context zijn competitiviteit en sociale druk centrale kenmerken geworden.

Mensen verwachten steeds meer efficiëntie en effectiviteit – van zichzelf en van elkaar. De druk om in alles succesvol te zijn, blijft groeien. ‘Het altijd druk hebben’ is iets om trots op te zijn en geeft zelfs een bepaalde status. De ruimte om te reflecteren op het eigen doen en laten, om verschillende paden te bewandelen en om fouten te maken en daarvan te leren, wordt steeds kleiner. Falen lijkt vrijwel onmogelijk geworden. Ironisch genoeg slaan deze ontwikkelingen door in een tegenovergestelde richting: in plaats van dat we meer en betere (persoonlijke) resultaten bereiken, rent een groeiend aantal mensen zichzelf voorbij en worden steeds meer van ons ‘ziek’. We lijken vast te zitten in een neerwaartse spiraal waarin het probleem alleen maar toeneemt.

Een bredere maatschappelijke oplossing kan, mijns inziens, dan ook niet worden gevonden door individuen die werken aan hun eigen persoonlijke omstandigheden. Het is tijd om onze gestreste samenleving te benaderen in termen van ‘cultuur’ en op het niveau van maatschappelijke structuren. Onze eigen universitaire gemeenschap kan daarin het voortouw nemen. Wij zijn immers gespecialiseerd in het oplossen van grote maatschappelijke vraagstukken. Bovendien hebben we alle benodigde kennis al in huis. We hoeven ‘slechts’ onze disciplinaire krachten te bundelen…

We kunnen hier echter alleen mee beginnen door eerst kritisch te reflecteren op onze eigen universitaire cultuur. Wij zijn net zo gestrest als de rest van de samenleving. Financiële druk en marktwerking, in meer algemene zin, maken dat we steeds meer lijken op een bedrijf dat klanten bedient en producten verkoopt. Ook wij hebben het punt van contraproductiviteit bereikt.

Door weerbaarheid van onze gemeenschap op de agenda te zetten en door collectief stappen terug te zetten, kunnen we ruimte creëren om stil te staan bij onze eigen kernwaarden. Het is tijd om afstand te doen van de aspecten van onze huidige cultuur die niet passen bij onze visie of hier zelfs strijdig mee zijn. Ik ben ervan overtuigd dat elkaar meer ruimte geven om te experimenteren en om fouten te maken een belangrijke eerste stap is. Alleen dan is er ook ruimte voor creativiteit, die nodig is om tot innovatieve oplossingen te komen.

Het bespreekbaar maken van dit thema in de Pieters Corner is een van de stappen in het samenbrengen van bestaande expertise vanuit verschillende disciplines. Laten we deze ontwikkelingen voortzetten in onze eigen bestaande structuren met gebruik van de kennis die al binnen onze gemeenschap beschikbaar is om zo toe te werken naar een gezonde en duurzame universiteitscultuur. Als wij hiertoe in staat zijn, dan kunnen wij ook het voortouw nemen in het oplossen van het bredere maatschappelijke vraagstuk”.

Lees ook de drie andere bijdragen over de gestresste samenleving op de site van Pieters Corner – Universiteit van Leiden: www.universiteitleiden.nl