Het vertrouwen in de journalistiek is, zo laat recent onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau duidelijk zien, dalende. Er is een grote groep teleurgestelde Nederlanders die is afgehaakt van de journalistiek. Merken collega’s dit ook in de praktijk? vraagt journalist Frans Oremus zich af op de site van Villamedia, vakblad voor de journalistiek.

Zeven jaar geleden schreef Oremus in hetzelfde Villamedia een verhaal met de kop Ik vertel het niet meer op feestjes, over het fenomeen “dat er lang niet altijd enthousiast werd gereageerd als ik bij gelegenheden vreemde mensen ontmoette en vertelde dat ik journalist was. Meer collega’s bleken daar mee te zitten, merkte ik aan de reacties. Maar de teneur onder de meeste vakbroeders was toch vooral die van: joh, zeik niet zo”.

Nieuwscowboys

Rens Koldenhof, chef nieuwsdienst bij Holland Media Combinatie, onderkent die tendens aldus Oremus. Het vooroordeel tegenover de media leeft volgens Koldenhof vooral onder hen die al eerder zijn afgehaakt van de krant en alleen op internet kijken. “Ik merk het bij onze online rubriek ‘De Stelling’, waarin altijd een stevige bewering wordt gedaan. Reacties daar tonen dat die stelling vaak wordt geïnterpreteerd als zijnde de mening van de redactie. ‘Altijd weer die linkse media’, is het vooroordeel dat nog heel veel langskomt. Maar dat zijn mensen die de papieren krant niet zien. Online bestaat er een grote groep teleurgestelde Nederlanders die is afgehaakt van journalistiek én politiek. Mensen die gefocust zijn op het onrecht in Nederland, en die dit duo zien als ‘dezelfde kliek’ of ‘het establishment’.”

Redactiechef Fred Hoogendoorn van het Noordhollands Dagblad vertelt op feestjes gewoon dat hij journalist is. “Ik schaam me er niet voor. En ik krijg zelden nare reacties”. Toch ziet hij op sociale media en op tv wel veel kritiek op het vak. Dat komt volgens hem vooral door sociale media en ‘nieuwscowboys’: mensen die met een camera langs ongelukken en calamiteiten rijden en dat onmiddellijk op hun eigen site zetten. “Figuren die geen enkele journalistieke opleiding of bagage hebben. Tja, dan gaat het nog wel eens fout met de zorgvuldigheid. En voor je het weet staat zo’n bericht op wel twintig sites en wordt het gedeeld via duizenden Facebook-berichten. In die zin geldt de wedervraag aan de criticasters: op welke site kijk je voor nieuws? Tik je een onderwerp in of ga je naar een medium dat je als betrouwbaar ervaart?”

Over één kam geschoren

Want daar zit het verschil volgens Hogendoorn en het is heel belangrijk dat je als serieus journalistiek medium niet wordt meegesleurd in de hijgerigheid om als eerste het nieuws te brengen. Een voorbeeld? “In 2016 werden in Alkmaar en Heerhugowaard babylijkjes gevonden. Een schokkend en kwetsbaar nieuwsonderwerp. In eerste instantie gingen alle luiken dicht. De politie deed geen enkele mededeling en de burgemeester ook niet. Tegelijk stroomden Twitter en Facebook vol en ook andere sites pleurden er rücksichtslos berichten op, waar achteraf grote fouten in bleken te zitten. Wij zaten met een dilemma; voelden dat we het aan onze stand verplicht waren dit nieuws te brengen. Maar ook zorgvuldig. We zijn daarom niet meegegaan met de geruchtenstroom op internet. We dachten: wij bezitten de beste contacten en we hebben er meteen drie mensen op gezet. Pas na een half uur, toen we een officiële bevestiging kregen, hebben we gepubliceerd”.
In de buurt waar dit speelde waren de mensen later woest op de media. Hogendoorn: “We kregen ‘kutjournalisten’ te horen en ‘jullie gooien alleen maar onzin de wereld in’. Onze journalisten werden over één kam geschoren met andere, onzorgvuldige media“.

Verslaggever Wieberen Elverdink van de Leeuwarder Courant proeft vooral wantrouwen bij overheden die ‘steeds lijviger’ communicatie-apparaten optuigen. “Ze proberen vaak dingen uit de krant te houden en stellen irritante vragen als: ‘Waarom wil je dat weten’ en ‘wie benader je nog meer?’. ”Maar bij lezers ontmoet hij zelden bevooroordeeldheid of argwaan.“Geïnterviewden vragen wel vaak: ‘Je maakt er toch wel een leuk stukje van?’, en ik merk ook dat steeds meer mensen vooraf inzage willen hebben in de tekst, ook als het gaat om minder zware onderwerpen”.

Oremus ziet overigens de toekomst van de journalistiek niet somber in. Hij heeft alle vertrouwen in de waarde van het beroep van journalist. Hij besluit met de woorden: “Zeker als we ons onderscheiden van de ‘nieuws­cowboys’, en het publiek het verschil tussen ‘nieuws’ en journalistiek gaat waarderen”.

Kunnen we nog trots zijn op ons vak? Frans Oremus, Villamedia, 17 augustus 2017: www.villamedia.nl

Nederlanders en nieuws, Sociaal Cultureel Planbureau, juni 2017: www.scp.nl/publicaties/publicaties/2017/06/22/nederlanders-en-nieuws

Ik vertel het niet meer op feestjes, Frans Oremus, Villamedia, 23 september 2010: www.villamedia.nl/