Op woensdag 15 oktober 2014 presenteert de Kamercommissie ICT haar eindrapport van het onderzoek naar falende ICT-projecten dat in april 2013 onder leiding van Tweede Kamerlid Ton Elias is begonnen met een reeks openbare hoorzittingen met deskundigen over ICT bij de overheid. Het betreft projecten als de modernisering van de Gemeentelijke Basisadministratie (GBA), de OV-chipkaart, politie- en brandweersysteem C2000 en het Elektronische Patiëntendossier (EPD).
De Tweede Kamer besloot in 2012 tot een parlementair onderzoek.

In november 2013 vroeg de Kamercommissie negen maanden extra tijd voor ‘verdiepingsonderzoek’. De commissie wilde ontbrekende documenten onderzoeken en meer informatie inwinnen door middel van aanvullende gesprekken. Die verdieping was nodig op het gebied van aanbestedingsprocedures, contractmanagement, de relatie tussen ICT-leveranciers en overheid en de geldstromen binnen ICT-projecten. Daarbij moest ook duidelijk worden of er sprake is van ondoelmatig gebruik van belastinggeld en volgens welke patronen zich dat voordoet.
Falende ICT-projecten bij de overheid zijn al jaren gaande met als gevolg kapitaalvernietiging van honderden miljoenen euro’s per jaar.

Klokkenluider met USB-stick

Op 2 oktober 2014 besteedde het televisieprogramma ZEMBLA een uitzending aan het frauderen door ICT-leverancier Ordina met verschillende aanbestedingen van de overheid in de periode 2005-2010. Het betreft aanbestedingen van het ministerie van Veiligheid en Justitie en de gemeente Rotterdam. Ook kreeg Ordina cruciale, vertrouwelijke documenten toegespeeld, onder meer door een corrupte ambtenaar. Dat blijkt uit een grote hoeveelheid interne bedrijfsinformatie van Ordina die in bezit is van ZEMBLA.
ZEMBLA heeft van een klokkenluider een USB-stick toegespeeld gekregen en beschikte daardoor over zo’n honderdduizend e-mails, adresbestanden en vertrouwelijke bedrijfsplannen, afkomstig van Ordina. Ordina heeft de authenticiteit van de informatie tegenover ZEMBLA bevestigd.

De uitzending van ZEMBLA heeft ertoe geleid dat het aandeel Ordina, dat sinds 3 oktober 2013 zo mooi omhoog was geklommen van €1,21 naar €1,96 vorige week op 3 oktober weer volledig is teruggevallen naar de bodemkoers van een jaar geleden. Reden: Ordina kan meegesleept worden in tal van rechtszaken over fraude bij aanbestedingen.

Verziekte bedrijfscultuur, zowel bij overheden als IT-sector

De klokkenluider is de boodschapper. De echte oorzaak is een verziekte bedrijfscultuur, zowel bij de overheden als in de IT sector, aldus Adriaan Meij^*) in zijn artikel Aanbestedingsfraude Ordina is topje van de ijsberg op de site van Computerworld: “Omkoping, corruptie, aanbestedingsfraude, schenden van geheimhoudingsplicht, vragen om ‘tegenprestaties’ bij het gunnen van een opdracht; het televisieprogramma heeft de eerste contouren geschetst van strafbare fraude en bedrog bij de overheid en grote bedrijven in de IT sector. Mannen die elkaar frauduleus de bal toespelen en concurrentie proberen uit te sluiten.
…
‘De laagste prijs is de belangrijkste factor geworden bij IT-aanbestedingen. Dat beleid leidt ertoe dat projecten mislukken en favoriete leveranciers voorkennis verwerven. Value based aanbestedingen met een proof of concept en een pilot, waarbij het risico bij de opdrachtnemer ligt, zijn beter’. Dat zegt Ad Nederlof, algemeen directeur van de Vanad Group.
Hij noemt fraude heel ernstig en vindt dat de onderste steen boven moet komen. Maar hij is niet verbaasd. Nederlof gaf in het verleden onder meer leiding bij Volmac en Oracle en kent de IT-sector als geen ander.
‘Wij doen niet meer mee met aanbestedingen als we vermoeden dat het spel vóór de formele aanbesteding al gespeeld is. Dat vermoeden bestaat vaak. En wij zijn niet de enigen die er zo over denken. Ordina is het topje van de ijsberg’, zegt hij.”

De Ordina fraudezaak zal – net als de bouwfraudezaak – nog vergaande consequenties hebben voor de gehele IT-sector. De beschuldigingen zeggen veel over de zakelijke ethiek in de branche. Het ministerie van Defensie heeft inmiddels aangifte gedaan tegen één persoon. De Rotterdamse Rekenkamer buigt zich over de Rotterdamse zaak. De Autoriteit Consument en Markt is ingeschakeld. De bestuurders van enkele bedrijven hebben inmiddels onder druk van het ZEMBLA-programma interne onderzoeken ingesteld.

Indringend gewetensonderzoek nodig

Adriaan Meij besluit zijn artikel met de opmerking: “Net zoals bij de banken en in de bouwsector is er een indringend gewetensonderzoek nodig over de ethiek van het zakendoen. Ook bij de overheden. En het is niet genoeg dat, zoals bij Ordina, de slager via een advocaat het eigen vlees keurt. Het Openbaar Ministerie heeft hier een eigen taak”.

^*) Adriaan Meij is publicist en specialist in financieel onderzoek naar ICT ondernemingen. Zie zijn site High Tech Analysis met artikel Foute processen bij IT aanbestedingen: https://www.hightechanalysis.nl

Aanbestedingsfraude Ordina is topje van de ijsberg, door Adriaan Meij, Computerworld, 8 oktober 2014:  https://www2.computerworld.nl/it-beheer/84113-aanbestedingsfraude-ordina-is-topje-van-de-ijsberg

Kamercommissie bijt zich vast in onderzoek overheids-ICT, Binnenlandse Bestuur, 11 november 2013: www.binnenlandsbestuur.nl

Op de site van Computerworld staat een speciaal dossier over gefaalde ICT-projecten, ICTfaal, een serie ontluisterende artikelen over ontspoorde projecten met oorzaken en gevolgen. Vul in het zoekveld van de site het woord ictfaal in: https://www2.computerworld.nl/

 U P D A T E

Rijk faalt bij ICT-projecten: het gaat mis op alle niveaus, Algemeen Dagblad, 15 oktober 2014: www.ad.nlwww.ad.nlwww.ad.nl

Overheid verspilt jaarlijks 1 tot 5 miljard door ICT-projecten, NU.nl, 15 oktober 2014: www.nu.nl

Alle ICT-projecten Rijk moeten voortaan door een sluis, Computerworld, 15 oktober 2014: https://www2.computerworld.nl/development/84180-alle-ict-projecten-rijk-moeten-voortaan-door-een-sluis