De eerste van de op 12 oktober 2020 verschenen editie van het rapport van de Jaarlijkse regionale en lokale barometer van de EU legt de nadruk op de gevolgen van de COVID-19-pandemie voor de Europese burger. Het Europees Comité van de Regio’s (CvdR) – dat in 1994 naar aanleiding van het Verdrag van Maastricht is opgericht – bestaat uit 329 afgevaardigden van de lokale en regionale overheden uit alle 27 lidstaten van de Europese Unie. Samen vertegenwoordigen zij meer dan 446 miljoen Europeanen.

Het doel van deze eerste editie is een een overzicht geven van de toestand van de regio’s en lokale gemeenten tijdens deze crisis, aan de hand van feiten, cijfers, kaarten, voorbeelden en analyses. Op die manier krijgen regio’s, lokale gemeenten, nationale regeringen, EU-instellingen en andere belanghebbenden een duidelijk inzicht in de betekenis van deze crisis in de dagelijkse praktijk en de gevolgen voor de samenleving. Zo kan de barometer helpen bij het treffen van herstelmaatregelen.

De Barometer kan regio’s en lokale gemeenten ook helpen hun stem te laten horen in het besluitvormingsproces van de EU, door hun aanvragen te onderbouwen met bewijsmateriaal en gegevens.

Kernvragen van de Barometer zijn: Wat is het effect van de COVID-19-crisis op regio’s en lokale gemeenten in de EU? Welke verschillen zijn er tussen de regio’s? In welke mate hebben regio’s en lokale gemeenten te maken gehad met de gevolgen van de crisis op het gebied van gezondheid, het sociaal domein, economie en milieu? Hoe staat het met de lokale democratie in Europa? Hoe heeft de crisis de visie van de mensen op de EU beïnvloed? Welke EU-maatregelen zijn voorgesteld en ingevoerd? Hoe gaan zij de lokale gemeenten en regio’s helpen met herstel?

De Barometer geeft aan het slot van het rapport een aantal aanbevelingen, bedoeld om beleidsmakers op alle niveaus bij te staan bij het bieden van efficiënte en gerichte steun voor herstel en een betere toekomst in de regio en de lokale gemeente.

Een greep uit de inhoud van rapport:

• De economische impact van COVID op regio’s en steden. Dalende inkomsten, stijgende kosten: de gevaren van het ‘schaareffect’.
• De gevolgen voor de werkgelegenheid en de gemeenschappen. De noodzaak om een verloren COVID-19-generatie te voorkomen.
• De asymmetrische gevolgen van de pandemie voor de regionale en lokale gezondheidsstelsels.
• Meer geloof, meer vertrouwen: tijd om de democratie in de EU te veranderen.

De rol van de regionale en lokale overheid in de crisis

Het CvdR heeft tussen 3 en 17 september 2020 een enquête gehouden onder 26 000 burgers van de EU-lidstaten over de COVID-19-crisis en de rol van de regionale en lokale overheden. Gebleken is dat meer Europeanen vertrouwen hebben in regionale en lokale overheden (52%) dan in de EU (47%) en hun nationale overheid (43%).

Regionale of lokale overheden genieten ook meer vertrouwen (48%) dan de EU (45%) en de nationale regering (44%) wat betreft het nemen van de juiste maatregelen, zowel in het heden als in de toekomst, om de economische en sociale gevolgen van de coronacrisis het hoofd te bieden..

Meer in het algemeen zijn twee op de drie Europeanen van mening dat de regionale en lokale autoriteiten onvoldoende invloed hebben op de besluiten die op EU-niveau worden genomen, en 58% – waaronder een aanzienlijke meerderheid in alle 27 lidstaten – is van mening dat meer invloed van de regionale en lokale autoriteiten een positief effect zou hebben op het vermogen van de EU om problemen op te lossen.

Op de vraag welke gebieden meer invloed qua beleid zouden moeten hebben, gaat de voorkeur uit naar gebieden als gezondheidszorg (45%), werkgelegenheid en sociale zaken (43%), en onderwijs, opleiding en cultuur (40%).

De economische impact van COVID – de gevaren van het ‘schaareffect’

Dalende inkomsten en stijgende uitgaven, het zogenaamde ‘schaar-effect’, brengen de overheidsfinanciën van gemeenten, steden en regio’s in de EU in gevaar. Zo wordt de daling van de inkomsten van de sub-nationale overheden in Frankrijk, Duitsland en Italië in 2020 alleen al geraamd op ongeveer 30 miljard euro voor de drie landen, wat tot 10% van de respectieve totale inkomsten uitmaakt. Meer dan 90% van de EU-regio’s en -gemeenten verwachte een daling van hun inkomsten

COVID-19 heeft in de hele EU een enorme economische impact. Uit het rapport blijkt dat sommige gebieden bijzonder kwetsbaar zijn: Île-de-France, de Spaanse regio’s Andalusië, Castilië en León, Madrid en Valencia en de meeste Italiaanse regio’s zijn het hardst getroffen, samen met de kustgebieden van Kroatië, Oost-Bulgarije en Griekenland.

In het rapport wordt het verband gelegd tussen gezondheid en economie. Er wordt een evaluatie gemaakt van de mogelijke economische gevolgen van de lockdowns die zijn opgelegd om de verspreiding van het virus te voorkomen. Ook wordt het ‘schaareffect’ op de financiën van lokale en regionale overheden getoond. Enerzijds zijn hun uitgaven voor gezondheidszorg, sociale diensten en civiele bescherming explosief gestegen. Anderzijds krimpen hun inkomsten uit economische activiteiten snel.

Uit de antwoorden op een enquête die in samenwerking met de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) in driehonderd gemeenten en regio’s is verricht, blijkt dat meer dan de helft van de sub-nationale overheden in 2020 een zeer grote impact op de sub-nationale financiën ondervindt (33% een matige impact). Zonder adequate steun zal de situatie in 2021 en zelfs 2022 volgens een grote meerderheid van regionale en lokale overheden in de EU verslechteren. Vooral steden worden getroffen: 78% van de respondenten die grote gemeenten (met meer dan 250.000 inwoners) vertegenwoordigen, maakt melding van een sterke impact van COVID-19 op hun financiën en functioneren. 83% van hen verwacht een daling van hun belastinginkomsten, en 53% van hen zelfs een sterke daling.

Downloaden van de samenvatting (in het Nederlands) van de Jaarlijkse regionale en lokale barometer van de EU – Berekening van de kosten van de COVID-pandemie voor de regio’s, steden en dorpen van de EU, Europees Comité van de Regio’s (CvdR), oktober 2020: klik hier.

Downloaden van het volledige rapport (in het Engels): EU Annual regional and local barometer, European Committee of the Regions, oktober 2020: https://cor.europa.eu/en/our-work/EURegionalBarometerDocs/4370-Barometer%20optimized.pdf

Video: Staat van de regio’s en steden van de Europese Unie, EU-assemblee van regionale en lokale afgevaardigden: https://cor.europa.eu/nl/our-work/Pages/EURegionalBarometer-2020.aspx

Zie ook: Nederlander vertrouwt vooral eigen regering, door Simon Trommel, Binnenlands Bestuur, 12 oktober 2020: www.binnenlandsbestuur.nl/bestuur-en-organisatie/nieuws/nederlander-vertrouwt-vooral-eigen-regering.14759686.lynkx