De kernvraag van het boek Wijze lessen: 12 bouwstenen voor effectieve didactiek is: Wat zijn effectieve lessen en hoe maak je die? Het boek vormt een kruispunt tussen gedegen wetenschappelijk onderzoek en de praktijk in de klas in Nederland en België.

De auteurs geven uitleg bij twaalf instructieprincipes. Ze verklaren vanuit wetenschappelijk onderzoek waarom die principes werken en ze geven voorbeelden van toepassing van deze principes in de klas. Ze kregen daarbij hulp van leraren die met praktijkvoorbeelden illustreren hoe ze aan de slag zijn gegaan met de principes.

Uit de inleiding

Dagelijks verzorgen duizenden leraren in het onderwijs duizenden uren les. Hoewel het takenpakket van leraren zeer divers is, is het verzorgen van een goede les een van de kerntaken van de leraar. Lesgeven is de core business van het leraarschap. Daarom beschrijven we in dit boek twaalf didactische bouwstenen die leraren kunnen gebruiken om hun lessen effectiever te maken. Leraren zullen merken dat je in dit boek geen ‘rocket science’ zult aantreffen, maar wel heldere, duidelijke en wetenschappelijk onderbouwde bouwstenen die hen raken in de kern van het vak, namelijk het lesgeven gericht op lange termijn leren.

Wat maakt een les dan goed? De zoektocht naar de kenmerken van goed les geven startte al lang geleden. Meer dan een eeuw geleden publiceerde de Amerikaanse psycholoog William James een boekje Talks to teachers. Daarin zocht hij naar manieren hoe de psychologie toegepast kon worden op het onderwijs.

‘Ik zeg dat u een grote, zeer grote fout maakt, als u denkt dat psychologie, de wetenschap van de wetten van ons brein, iets is waaruit u bepaalde werk-vormen en instructietechnieken kunt distilleren die onmiddellijk bruikbaar zijn in de klas. Psychologie is een wetenschap, en onderwijs is een kunst, en wetenschappen genereren nooit direct uit zichzelf kunst.’

Het boek was toen niet zo succesvol. De reden is dat er destijds nog niet veel onderzoek gedaan werd naar het functioneren van het menselijk brein, vooral als het om het leren gaat (ofwel de cognitieve psychologie) en het verzorgen van goed onderwijs in de klas (ofwel de onderwijswetenschappen).

Een halve eeuw later startten Amerikaanse onderzoekers hun speurtocht naar de meest effectieve instructietechnieken bij de meest effectieve leraren. Ze observeerden talloze leraren in hun klaslokalen en gingen op zoek naar wat een effectieve leraar doet in de les. Hieronder citeren we uit één van de eerste lerareneffectiviteitsstudies uit 1969.

‘Er werd ons een soort onzichtbare, spookachtige persoon beschreven die in feite misschien niet bestaat. Ze is bereidwillig, sympathiek en evenwichtig gebleken. Ze is goed verzorgd, gezond, fantasierijk en behulpzaam. Ze kan het goed vinden met haar collega’s en haar directeur en ze brengt haar verslagen op tijd binnen. Zoals een van mijn collega’s zei, “ze heeft dezelfde kenmerken die we van een goed barmeisje verwachten’”.

Hier werd de ideale leraar dus vergeleken met de perfecte barvrouw! Sindsdien heeft de wetenschap van ons onderwijs flinke stappen gezet. De cognitieve psychologie geeft heldere richtlijnen over hoe we informatie verwerken, begrijpen, onthouden en kunnen toepassen. De lerareneffectiviteitsstudies hebben het gedrag van de meest effectieve leraren in kaart gebracht. We putten voor dit boek intensief uit beide bronnen van de wetenschap, trekken er wijze lessen uit en overgieten dit met een rijke saus van praktijkervaring. Als er iets is, waarin James wel een punt heeft, is dat lesgeven steeds weer een stukje ‘kunst’ blijft, en dat laat zich niet grijpen met enkel en alleen wetenschap.

Download hier in PDF: Wijze lessen – Twaalf bouwstenen voor effectieve didactiek, door Tim Surma, Kristel Vanhoyweghen, Dominique Sluijsmans, Gino Camp, Daniel Muijs, Paul A. Kirschner, Ten Brink uitgevers, 2019: www.ou.nl

Een gedrukte versie kan worden besteld op de site van Open Universiteit: www.ou.nl/web/wijze-lessen