Vergeleken met zeven andere westerse landen is Nederland een middenmoter in termen van economische groei per hoofd van de bevolking sinds 2002. Nederland heeft relatief goed gepresteerd qua uitvoer, maar opmerkelijk minder goed qua consumptie, hetgeen samenhangt met relatief ongunstige reële ontwikkelingen van het beschikbare inkomen en de huizenprijs, aldus het Bulletin van de Nederlandsche Bank: Nederland middenmoter qua economische groei, koploper bij uitvoer en hekkensluiter bij consumptie

Waar komt die gematigde consumptieontwikkeling in Nederland vandaan? Het blijkt dat in Nederland de ontwikkeling van het reële beschikbare inkomen van huishoudens (per capita) zich van meet af aan in de onderste regionen bevindt. In de eerste jaren na de kredietcrisis zakte het inkomen in Nederland verder weg, terwijl de inkomens in de meeste andere landen vrij snel na 2009 weer een opgaande lijn vertoonden. De ongunstige ontwikkeling van het reële beschikbare inkomen weerspiegelt een achterblijvende arbeidsinkomensquote (AIQ) en een gestegen lastendruk. In Nederland is de AIQ relatief sterk gedaald, terwijl de lastendruk van huishoudens tot aan 2013 van de onderzochte landen verreweg het sterkst is gestegen, vooral door hogere pensioenpremies en overige sociale premies.

De consumptie wordt naast het reële beschikbare inkomen ook bepaald door het financieel vermogen van gezinnen, waarvan de ontwikkeling vooral afhankelijk is van de huizenprijsontwikkeling. De reële huizenprijs heeft zich sinds 2002 in Nederland het ongunstigst ontwikkeld. Van de beschouwde landen was alleen in Nederland de reële huizenprijs in 2016 lager dan in 2002.
Kortom: de teleurstellende consumptieontwikkeling in Nederland in de periode 2002 – 2016 moet vooral worden toegeschreven aan de relatief forse daling van de AIQ, forse stijging van de lastendruk (vooral door hogere sociale premies) en scherpe terugval van de reële huizenprijzen.
De verwachting is dat het nog geruime tijd zal duren voordat de opgelopen achterstand zal zijn ingelopen.

Zwakkere onderhandelingspositie werkenden

Uit een analyse van gegevens van acht Nederlandse bedrijfstakken over de periode 1996-2015 blijkt dat de daling van de arbeidsinkomensquote (AIQ) samenhangt met de toegenomen flexibilisering van de arbeidsmarkt. Een mogelijke verklaring hiervan is de zwakkere onderhandelingspositie van werkenden in de flexibele schil ten opzichte van werknemers met een vast dienstverband. Uit de literatuur blijkt dat deze zwakkere onderhandelingspositie onder andere voortvloeit uit overheidsbeleid. Zo zijn de ontslagkosten van werknemers met een vast dienstverband hoger dan van werkenden in de flexibele schil. De baanzekerheid van werkenden in de flexibele schil is daardoor lager, wat ertoe kan leiden dat deze groep minder sterk staat in onderhandelingen over hun beloning.

Daarnaast is de onderhandelingspositie van werkenden in de flexibele schil zwakker vanwege de lagere organisatiegraad van deze groep. Tussen 1995 en 2011 was gemiddeld 10% van de werknemers met een flexibel dienstverband aangesloten bij een vakbond, terwijl dit percentage ruim twee keer zo hoog lag voor werknemers met een vast dienstverband (24%).

Zzp’ers met een minimumloon tot 40% goedkoper dan werknemers

Tegelijkertijd ondermijnt de groei van de flexibele schil de onderhandelingspositie van werknemers met een vast dienstverband. Deze groep moet immers concurreren met werkenden in de flexibele schil, die over het algemeen goedkoper zijn en makkelijker zijn te ontslaan als gevolg van juridische en fiscale verschillen. Zo heeft het Ministerie van Financiën becijferd dat zzp’ers met een minimumloon tot 40% goedkoper zijn dan werknemers.

Maar, de daling van de AIQ hangt niet alleen samen met de toegenomen flexibilisering van de arbeidsmarkt. Technologische vooruitgang en globalisering hebben mogelijk ook een dempende werking op de AIQ.

DNBulletin: Nederland middenmoter qua economische groei, koploper bij uitvoer en hekkensluiter bij consumptie, Nederlandsche Bank, 8 februari 2018: www.dnb.nl

DNBulletin Flexibilisering arbeidsmarkt gaat gepaard met daling arbeidsinkomensquote, De Nederlandsche Bank, 1 februari 2018: www.dnb.nl

Nederlandse economie middenmoter in het eurotijdperk, Blog van Peter Keus en Johan Verbruggen, Vakblad voor economen ESB, 8 februari 2018: https://esb.nu

‘Flexwerk holt Nederlandse welvaart uit’, door Lars Pasveer, Villamedia, 8 februari 2018: www.villamedia.nl

Lees ook:  Ik vertrek… Column van Britt van Uem, Nederlandse Vereniging van Journalisten, 7 februari 2018: www.nvj.nl