Hoewel Nederland relatief klein is, kent ons land aanzienlijke regionale verschillen. Die verschillen zijn er in landschappelijk en cultureel opzicht, maar ook als het gaat om de kansen die mensen hebben om een passende baan te vinden, om onderwijs te volgen op een goed bereikbare locatie en om gezond oud te worden. Bepaalde gebieden in Nederland, veelal gelegen buiten de economische centrumgebieden, hebben te maken met een stapeling van achterstanden op één of meer aspecten. Deze situatie is niet nieuw, maar de ongelijkheid neemt de laatste jaren verder toe.

Doordat de bedrijvigheid zich nu voornamelijk concentreert in economische kerngebieden zoals de Randstad en de regio Eindhoven, geldt datzelfde voor de werkgelegenheid, het aanbod van diensten en voorzieningen enzovoort.
In de regio’s buiten de economische kerngebieden is het vaak rustiger en is er vaak meer ruimte. Dat laatste maakt deel uit van de charme van die gebieden; het wordt als zeer positief ervaren. Deze positieve waardering weegt echter steeds minder op tegen de gegroeide verschillen in brede welvaart en negatieve ontwikkelingen die elkaar versterken. Essentiële voorzieningen in de regio’s brokkelen gelijktijdig af: basisscholen gaan dicht, huisartspraktijken verdwijnen, winkels sluiten hun deuren, bushaltes worden opgeheven. Deze neerwaartse spiraal van verschraling heeft verstrekkende gevolgen voor het gemeenschapsleven in een regio. De leefbaarheid van dorpen, buurten en gemeenschappen komt onder druk te staan en dit leidt in diverse regio’s tot achterstanden. Dit betreft onder meer verschillen in gezondheid (de gemiddelde levensverwachting is in sommige gebieden zeven jaar lager dan elders) en de hoogte van het gemiddelde inkomen. Ook is de beschikbaarheid van culturele voorzieningen, openbaar vervoer en ontmoetingsplekken in bepaalde regio’s onder de maat.
In regio’s als Zeeuws-Vlaanderen, de Kop van Noord-Holland, de Veenkoloniën, Twente en Parkstad Limburg is al langere tijd sprake van forse achterstanden.

De Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli), de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving (RVS) en de Raad voor het Openbaar bestuur (ROB)^*) hebben het advies Elke regio telt! overhandigd aan minister Bruins Slot van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties op 27 maart 2023. Het advies bevat een nieuwe aanpak van verschillen tussen regio’s’.

Investeer in regionale brede welvaart

In het huidige rijksbeleid gaan investeringen vooral naar regio’s die al sterk zijn. De drie raden pleiten voor ander beleid waarin het realiseren van brede welvaart overal in Nederland voorop staat. Hiervoor is het nodig dat de rijksoverheid bij de verdeling van gelden over de regio’s naast economisch rendement ook de bredere maatschappelijke opbrengsten meeweegt. Dit moet  eraan bijdragen dat een betere spreiding van onderwijs, zorg en rijksorganisaties over het land wordt gerealiseerd. Ten tweede willen de raden dat de regio’s zelf kansenagenda’s ontwikkelen voor de lange termijn. Deze moeten de basis vormen voor langjarige en substantiële investeringen in de regio door het kabinet. Ten derde is een forse verbetering van de relaties tussen regio’s en rijk noodzakelijk om het belang van regionale ontwikkeling beter mee te kunnen wegen in het rijksbeleid en om regio’s meer stem te geven in de besluiten hierover.

Zet in op een basis voor vitale gemeenschappen

Om de onwenselijke verschillen tussen regio’s te verkleinen vinden de drie adviesraden dat in het hele land een basis van bereikbare voorzieningen beschikbaar moet zijn. Dit hoeft niet overal in Nederland dezelfde basis te zijn, maar onderwijs, zorg, werk, cultuuraanbod en publieke ontmoetingsruimten moeten wel overal in Nederland bereikbaar en toegankelijk zijn voor mensen.
Alleen dan kunnen regio’s zich op een gezonde manier ontwikkelen en vitaal blijven.

Schep een basis voor vertrouwen en democratie

De huidige verschillen tussen regio’s vinden de drie raden problematisch voor de inwoners van de regio’s waarin de achterstanden zich opstapelen omdat ze bijdragen aan ongelijke kansen en de afnemende vitaliteit van de gemeenschappen waarin mensen wonen. Deze ongelijkheid is schadelijk voor het vertrouwen van mensen in de overheid en in onze democratie. Dit vormt een bedreiging voor Nederland als geheel. Bovendien bemoeilijken de verschillen tussen regio’s ook een effectieve aanpak van grote nationale vraagstukken zoals de energietransitie, de woningbouwopgave, of de hervorming van de landbouw. Juist op deze terreinen zijn er kansen voor de genoemde regio’s en voor heel Nederland.

Noot
^*) De drie raden zijn onafhankelijk en adviseren gevraagd en ongevraagd over langetermijnvraagstukken.
De Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) is het strategische adviescollege voor regering en parlement op het brede domein van de fysieke leefomgeving. Voorzitter is ir. J.J. (Jan Jaap) de Graeff. www.rli.nl
De Raad voor Volksgezondheid & Samenleving (RVS) is het strategische adviescollege voor regering en parlement op het gebied van zorg en sociaal domein. Voorzitter is prof. dr. M. (Jet) Bussemaker. www.raadrvs.nl
De Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) is het strategische adviescollege voor regering en parlement over de inrichting en het functioneren van het openbaar bestuur en de financiële verhoudingen tussen rijk, provincies en gemeenten. Voorzitter is drs. J.M.M. (Han) Polman. www.raadopenbaarbestuur.nl

Downloaden  Advies ‘Elke regio telt! Een nieuwe aanpak van verschillen tussen regio’s’, ROB, 27 maart 2023: www.raadopenbaarbestuur.nl/documenten/publicaties/2023/03/27/elke-regio-telt-een-nieuwe-aanpak-van-verschillen-tussen-regios